Roma Hukuku I

 ROMA HUKUKU GENEL TERİMLERİ

 Senatus: Yaşlılar kurulu, danışma meclisi. Krallık döneminde yetkisi yoktur. Cumhuriyet döneminde kanun tekliflerini meclise sunma, meclisten gelen kanunu onaylama ve yine yürütme faaliyetlerinde danışmanlık yapmıştır. Halkın kalabalıklaşması sonucu tüm yasama işlerini yaptığı için, senato diktatörlüğü oluşmuştur.

 12 Levha kanunu: Roma’nın ilk yazılı kanunudur. Cumhuriyetin 50. Yılında yapılmıştır. İki amacı vardır; siyasi olarak pleblerle patriciuslar arasında eşitliği sağlamak ve hukuki olarak da örf ve adet hukukunu toplayıp belirginleştirmek.

 Preator: Consullerden birinin ordu komutanı olması durumunda "Önden giden" ismini alırken, zamanla hukuki otorite haline gelmiştir. Princeps zamanında etkisizleşmiştir. Cumhuriyet döneminde yargı görevini yürütmüşlerdir ama yargıç olarak değil, sadece yargılamanın olup olmayacağına ya da nasıl olacağına karar vermişlerdir.

Preator Peregrinus: Romalılara özgü bazı hukuki işlemlerin yabancılarca da geçerli olacak şekilde yapılabilmelerini sağlamak ve Romalı-yabancı ya da yabancı-yabancı arası hukuki işlem ve anlaşmazlıkları çözümlemekle yükümlüydü.

 Preator Urbanus: Yargı alanı daha geniş olan şehir (Roma) preatorudur. Romalılar arası hukuki işlemleri yürütür.

 Consuller: Halk meclisinin seçtiği iki consul halk adına bir yıl süreliğine devleti yönetiyordu. Consuller aynı zamanda orduyu da idare ettiği için preator adı da veriliyordu. Ayrıca consuller yargılama organıydılar, bu yüzden consullere iudicies (yargıçlar) da denmiştir. Yürütme görevinden dolayı da magistra adını almışlardır. Consul bir yılın sonunda sıradan vatandaş durumuna geldiği için yaptığı işlerden solayı sorumlu tutulabiliyordu. Başta her işi iki consul beraber yaparken işlerin artması dolayısıyla birisi ordu komutanı olurken diğeri Roma’da kalmıştır.

 Magistralar: Yöneticilerdir. Cumhuriyet döneminde Consul’lerin işlerinin artması dolayısıyla zaman içinde yeni consuller seçildi. 3. consul sadece yargı işlerine bakması için seçilmişti fakat adı preator olarak yerleşti. Preatorlar yargı alanında çalıştıkları için bunların hukuk tarihi açısından önemleri büyüktür. Ius Preatorium adlı yeni bir hukuk sistemi bu sayede ortaya çıkmıştır. Zamanla yargı işlerinin çok artması yeni bir preator ihtiyacı doğurmuş, yabancıların hukuki anlaşmazlıklarına bakması için Preator peregrinus, Roma halkı için de Preator urbanus seçilmiştir.
**Ayrıca magistralar Principatus ve Cumhuriyet dönemlerinde Ius Honorarium adlı hukuku meydana getirmişlerdir. Bu hukukun Ius Civile karşısında 3 fonksiyonu bulunur:
   1.  Ius Civile'nin düzenlemediği konuları düzenler.
   2.   "      "     'yi açıklama ve ayrıntılandırma yapar.
   3.   "      "     'nin gereksinimleri karşılamayan kurallarını değiştirir, yeniler.
  

 

CORPUS IURIS CIVILIS

 
 - Iustinianus döneminde derlenen Roma Hukuku kitabıdır. Genel olarak özel hukuk konularını içerir. Genel derlemesi Tribonianus başkanlığında yapılmıştır. 4 bölümden oluşur. 3 yılda derlenmiştir. Bölümleri:

1. Instutiones: Gaius adlı yazarın hazırladığı hukuk kitabıdır. Iustinianus öncesi döneme aittir. Kendi içinde 4 kitaptan oluşur. Bu bölüm de Gaius’un eseriyle aynı adı taşımaktadır. Daha çok eğitim amaçlıdır.
2. Digesta: Bu bölüm Klasik dönem hukukçularının eserlerinden alınan yazıların çağa göre düzenlenmesinden ibarettir. 50 kitaptan oluşur. 17 kişi hazırlamıştır. Belli olaylar için verilmiş somut hükümlerden oluşmaktadır. Uygulanması çok zor hükümler içerir. Kazuistik yapıdadır.
3. Codex: Iustinianus emriyle imparator Hadrianustan itibaren olan imparator beyannamelerinden oluşur. 
4. Novellae: Iustinianus’un, Corpus Iuris Civiles’ten sonra çıkardığı emirname ve kanunları içeren kitaptır. Derlemeye sonradan eklenmiştir.                                                                                             

  Rahipler ve Yetkileri:

 - Uzun süre hukuku tekelinde tutmuş kişilerdir. Krallık döneminde etkinlikleri çok fazlaydı. 3 temel görev ve yetkileri vardır: 
1. Interpretare: Krallık döneminde rahiplerin hukuk kurallarını yorumlamasıdır. 
2. Cavare: Krallık döneminde rahiplerin hukuki işlemleri uygulamasıdır.
3. Respondere: Krallıklar döneminde rahiplerin kendilerini hukuki konularda danışanlara görüşlerini bildirmesidir. Preatorlar da cumhuriyet döneminde bunu yapıyorlardı ve de yayınlıyorlardı.

Yargılama aşamaları:

 In Iure: Preator önünde tarafların davayı başlattıkları aşamadır. Praetor karar veremez sadece dava açılıp açılamayacağı yönünde bir beyanı olabilir. Kararın verilmesinde yetkili özel yargıçtır.

 Apud iudicem: Tarafların seçtikleri yargıç tarafından dinlenmesi ve karar vermesi aşamasıdır. Genelde öğle sonraları yapılır. Davanın son aşamasıdır, bu aşamada delil-kanıt kabul edilir.

 

 

 İnterpolatio: İmparatorun emri ile hukuk kurallarının çağa uydurulması faaliyetidir.

 Glossa: Hukuk mekteplerinde el yazması kitapların kenarlarına düşülen notların zamanla kitaba dahil olmasıdır. İstemsiz gerçekleşir. 

 Constitutio: İmparator emirnameleridir. 4 çeşit emirname vardır: 

  1. Edictum: Beyanname şeklindeki emirnamelerdir.

  2. Decretum: Karar şeklindeki emirnamelerdir.

  3. Rescriptum: Cevap şeklindeki emirnamelerdir.

  4. Mandatum: Talimat şeklindeki emirnamelerdir.

Roma Hukukunun Kaynakları

Yaratıcı Kaynaklar: Halk Meclisi, Preatorlar, Senatus, Hukukçular ve İmparator.
Yürürlük Kaynakları: Praetor beyannameleri, Senatus kararları, Hukukçuların cevapları, İmparator beyannameleri.
Bilgi Kaynakları: Tarihi belgeler ve yazılar. 

 

ROMA HUKUKUNUN TARİHİ DÖNEMLERİ

1. Eski Hukuk Dönemi (M.Ö 753-150): Bu dönemde Ius Civile geçerlidir. Bu Roma şehrinin yurttaşlarına uygulanan bir hukuktur. Bu dönemde hukukun temel kaynağı örf ve adetlerdir. Romada ilk yazılı kanun olarak görülen oniki levha kanununda örf ve adetler saptanmıştır. 
2. Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (M.Ö 150-27): Kanunlar devletin büyümesiyle yetersiz kalmaya başlamıştır. Bir şehirden büyük bir dünya devletine dönüşüm sürecinde preatorların rolü büyüktür. Roma sınırları dışındaki eyaletler için şehir preatoru dışında preatorlar atanmış ve bunlar hukuk yaratmıştır. Roma devleti sınırları içerisinde yaşayarak Roma vatandaşı statüsü kazanmamış kişilerle ilgili hukuka Ius Gentium(Kavimler Hukuku) adı verilmiştir. 
3. Klasik Hukuk Dönemi (M.Ö 27-M.S 250): Bu dönemde hukuk gelişmeye devam etmiş, Ius Preatorium’un ihtiyaçlara cevap vermesi Ius Civile‘nin de etkilenmesine sebep olmuş, yine ihtiyaca göre ortaya çıkan Ius Gentium gelişimini sürdürmüştür. 
4. Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (250-527): Caracalla beyannamesi ile Roma sınırları içinde yaşayan tüm insanlar vatandaş sayılmıştır. Bu döneme Roma-Helen hukuku da denilir. Çünkü Helenistik kütürü benimsemiş doğu eyaletlerine hukuk adapte edilememiş ve bundan bir süre sonra da vazgeçilmiştir. Roma hukuku yavaş yavaş Helen kültürü etkisi altına girmeye başlamıştır.
5. Iustinianus Dönemi (527-565):  Iustinianus eski Roma imparatorluğunu canlandırmak istemiştir. İmparatorluk sınırlarını genişletmiş, bu sınırlar içinde geçerli olacak hukuk sistemini bileştirmeye uğraşmıştır. Principatus döneminin; klasik hukuk döneminin hukukunu yeniden geçerli kılmak, çağın durumuna da uydfurmak için çalışmıştır. Böylece oluşan hukuk sistemine Corpus Iuris Civilis adı verilmiştir.